Φώκια Μονάχους – Μονάχους: Η “παιχνιδιάρα” πριγκίπισα των ελληνικών θαλασσών

Φώκια Μονάχους – Μονάχους (Phocidae Monachus -monachus)

Η μεσογειακή φώκια μοναχός (Monachus monachus), είναι το ένα από τα δύο είδη φώκιας μοναχού της οικογένειας των φωκιδών. Με πληθυσμό μικρότερο από 600 άτομα θεωρείται ένα από τα σπανιότερα θηλαστικά της Ευρώπης και απειλείται άμεσα με εξαφάνιση.

Το μήκος των ενήλικων ζώων κυμαίνεται μεταξύ 2 – 3,5 μέτρα, ενώ το βάρος τους φθάνει έως και τα 350 κιλά, με τα θηλυκά να είναι λίγο μικρότερα από τα αρσενικά. Το σώμα τους καλύπτεται από στιλπνό τρίχωμα και κοντό, κοντύτερο από των υπολοίπων πτερυγιόποδων. Το χρώμα τους ποικίλλει από ανοιχτό γκρίζο και μπεζ μέχρι σκούρο καφέ και μαύρο, πολλές φορές διάστικτο και με ανοιχτόχρωμα σημεία στον αυχένα, τον λαιμό και την κοιλιά που είναι ιδιαίτερα εμφανή στα πολύ σκούρα και μαύρα ζώα.

————————–

Ταξινόμηση

• Βασίλειο: Ζώα (Animalia)

• Συνομοταξία: Χορδωτά (Chordata)

• Ομοταξία: Θηλαστικά (Mammalia)

• Τάξη: Σαρκοφάγα (Carnivora)

• Υποτάξη: Πτερυγιόποδα (Pinnipedia)

• Οικογένεια: Φωκίδες (Phocidae)

• Γένος: Monachus

• Είδος: M. monachus

• Διώνυμο: Monachus monachus

Περιοχή εξάπλωσης της μεσογειακής φώκιας

Η μεσογειακή φώκια μοναχός (Monachus monachus), είναι το ένα από τα δύο είδη φώκιας μοναχού της οικογένειας των φωκιδών. Με πληθυσμό μικρότερο από 600 άτομα θεωρείται ένα από τα σπανιότερα θηλαστικά της Ευρώπης και απειλείται άμεσα με εξαφάνιση.

Το μήκος των ενήλικων ζώων κυμαίνεται μεταξύ 2 – 3,5 μέτρα, ενώ το βάρος τους φθάνει έως και τα 350 κιλά, με τα θηλυκά να είναι λίγο μικρότερα από τα αρσενικά. Το σώμα τους καλύπτεται από στιλπνό τρίχωμα και κοντό, κοντύτερο από των υπολοίπων πτερυγιόποδων. Το χρώμα τους ποικίλλει από ανοιχτό γκρίζο και μπεζ μέχρι σκούρο καφέ και μαύρο, πολλές φορές διάστικτο και με ανοιχτόχρωμα σημεία στον αυχένα, τον λαιμό και την κοιλιά που είναι ιδιαίτερα εμφανή στα πολύ σκούρα και μαύρα ζώα.

Οι μεσογειακές φώκιες ζουν μέχρι και 45 χρόνια, αν και ο μέσος όρος είναι γύρω στα 20, ενώ η σεξουαλική ωριμότητα ξεκινά στον 5ο με 6ο χρόνο στα αρσενικά και στον 3ο με 4ο χρόνο στα θηλυκά. Τα θηλυκά γεννούν κάθε 2 χρόνια -μετά από κύηση 9 με 10 μηνών και πάντα στην στεριά – συνήθως ένα μικρό, σπανιότερα δύο. Το νεογέννητο έχει μήκος περίπου 1 μέτρο, ζυγίζει γύρω στα 15 κιλά και είναι ήδη ικανό να κολυμπήσει. Ο θηλασμός κρατάει περίπου τρεις μήνες και μετά αρχίζει σιγά-σιγά να κυνηγά και να βρίσκει την τροφή του.

Αναπαραγωγή

Πολύ λίγα είναι γνωστά για την αναπαραγωγή τους. Πιστεύεται πως είναι πολυγυνικές, δηλαδή ένα ενήλικο αρσενικό διατηρεί ένα χαρέμι και ζευγαρώνει με περισσότερα από ένα θηλυκά. Η γέννα λαμβάνει χώρα σε απομονωμένη σπηλιά με έξοδο προς την παραλία, αν και από παλιές περιγραφές έως και τον 18ο αιώνα φαίνεται πως γεννούσαν στις ανοιχτές αμμουδιές.

Δεν υπάρχει συγκεκριμένη αναπαραγωγική περίοδος καθώς γεννιούνται μικρά καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου. Οι περισσότερες γεννήσεις όμως καταγράφονται μεταξύ Σεπτεμβρίου και Οκτωβρίου. Την ίδια περίοδο πλημμυρίζουν και συχνότερα οι σπηλιές λόγω των φθινοπωρινών καιρικών συνθηκών και θαλασσοταραχών, με αποτέλεσμα τα ποσοστά θνησιμότητας των νεογνών να είναι μεγάλα.

Διατροφή

Η μεσογειακή φώκια τρέφεται με μια ποικιλία από ψάρια, μαλάκια όπως χταπόδια και σουπιές, αλλά και δεκάποδα όπως καβούρια. Διανύουν αποστάσεις αρκετών δεκάδων χιλιομέτρων και κυνηγούν σε βάθη που φθάνουν τουλάχιστον τα 70 με 80 μέτρα.

Αποικία μεσογειακής φώκιας στο Λευκό Ακρωτήριο το 1945

Ενδιαίτημα

Σε σχέση με άλλα είδη φωκών, η μεσογειακή φώκια μπορεί να θεωρηθεί «παράκτιο είδος», καθώς σπάνια απομακρύνεται πολύ από τις παραλίες στις οποίες ζει.

Ιστορικές πηγές αναφέρουν ότι οι Μεσογειακές φώκιες συνήθιζαν να χρησιμοποιούν ανοιχτές παραλίες για να ξεκουράζονται και να γεννάνε. Σήμερα όμως, λόγω τις ανθρώπινης όχλησης και τις καταστροφής του φυσικού της χώρου έχει αποτραβηχτεί κυρίως σε απρόσιτες παράκτιες θαλασσινές σπηλιές. Οι σπηλιές αυτές, που μπορεί να έχουν μία ή και περισσότερες εισόδους πάνω ή και κάτω από την επιφάνεια του νερού έχουν ως κοινό χαρακτηριστικό ότι καταλήγουν σε παραλία (χερσαίο, σχετικά επίπεδο χώρο με άμμο, βότσαλα, κροκάλες είτε επίπεδο βράχο).

Κατάσταση

Κάποτε η μεσογειακή φώκια ήταν εξαπλωμένη από τις ακτές της Μεσογείου και της Μαύρης Θάλασσας έως την βορειοδυτική ακτή της Αφρικής στον Ατλαντικό, μέχρι και τις Αζόρες.

Η δραματική μείωση του πληθυσμού οφείλεται κυρίως στον ανθρώπινο παράγοντα, από όλες του τις πλευρές. Από την αρχαιότητα κυνηγούνταν για εμπορικούς σκοπούς λόγω του δέρματος και του λίπους της. Αυτό συνεχίστηκε μέχρι την σύγχρονη εποχή. Στο Αιγαίο παλιότερα έφτιαχναν από το δέρμα τους σανδάλια και ζώνες και το λίπος το χρησιμοποιούσαν στην παρασκευή κάποιου ματζουνιού. Επίσης καταδιωκόταν ως βλαβερό ζώο από τους ψαράδες λόγω της ζημιάς που μπορεί να προκαλέσει στα δίχτυα τους όταν μπλεχτεί σ’ αυτά. Υπεραλίευση και παράνομη αλιεία έχουν οδηγήσει σε σημαντική μείωση τα ιχθυαποθέματα ώστε οι φώκιες να δυσκολεύονται να εξασφαλίσουν αρκετή τροφή από το φυσικό τους στοιχείο. Παράλληλα ραγδαία αύξηση του ανθρώπινου πληθυσμού και η αστικοποίηση μαζί με την άνοδο του παραθαλάσσιου και θαλάσσιου τουρισμού υποβάθμισαν τον βιότοπο της μεσογειακής φώκιας και την εκδίωξαν από τις ανοιχτές παραλίες.

Σήμερα έχει κηρυχθεί είδος κρισίμως κινδυνεύον με αφανισμό. Ο συνολικός πληθυσμός υπολογίζεται σε λιγότερα από 600 ζώα διεσπαρμένα σε τέσσερις απομονωμένους θύλακες στα νησιά Μαδέρα (25-35 άτομα), στο Λευκό Ακρωτήριο της Μαυριτανίας (130 άτομα) στον Ατλαντικό, στις Μεσογειακές ακτές Μαρόκου και Αλγερίας και στην Ανατολική Μεσόγειο (Αιγαίο και Ιόνιο Πέλαγος). Μόνο δύο από τους θύλακες μπορούν να θεωρηθούν βιώσιμοι: ο ένας στο Αιγαίο Πέλαγος που αριθμεί περίπου 300 φώκιες στην Ελλάδα (στις Β. Σποράδες, την Κίμωλο και την Κάρπαθο)και 100 στην Τουρκία. Ο άλλος στο Λευκό Ακρωτήριο, στην Μαυριτανία με 130 φώκιες. Οι δύο αυτές θέσεις βρίσκονται στα δύο ακραία σημεία της περιοχής εξάπλωσης της φώκιας και είναι αδύνατη η όποια επικοινωνία και ανταλλαγή των πληθυσμών μεταξύ τους και ο εμπλουτισμός του γενετικού τους υλικού. Όλοι οι υπόλοιποι πληθυσμοί αριθμούν λιγότερα από 50 άτομα. Στις περισσότερες περιπτώσεις πρόκειται για σκόρπιες ομάδες μέχρι 5 ατόμων.

Τέτοιοι μικροί πληθυσμοί υπάρχουν στην Μαδέρα (περίπου 30 άτομα) και στα νησιά Ντεζέρτας στον Ατλαντικό, στην Κιλικία, στο Ιόνιο Πέλαγος. Στη δυτική Μεσόγειο υπάρχουν μόνο μικρές ομάδες στις αφρικανικές ακτές (Μαρόκο και Αλγερία) και πολύ σπάνιες θεάσεις στις Βαλεαρίδες Νήσους, στη Σαρδηνία και στο Γιβραλτάρ.

Στο Λευκό Ακρωτήριο (Ρας Νουαντίμπου) ζει η μεγαλύτερη ομάδα μεσογειακής φώκιας, και η μοναδική που έχει ακόμη μορφή αποικίας. Το καλοκαίρι του 1997 τα δύο τρίτα του πληθυσμού εξολοθρεύτηκαν μέσα σε δύο μήνες θέτοντας σε κίνδυνο τη δυνατότητα επιβίωσης του είδους. Η αιτία που προκάλεσε τον μαζικό θάνατο των ζώων και μείωσε τον πληθυσμό της αποικίας από 317 σε 130 άτομα φαίνεται είναι το φαινόμενο της άνθισης φυτοπλαγκτού και συγκεκριμένα η έκθεση των ζώων σε κάποια φυτοπλαγκτονική τοξίνη. Η αποικία υπολογίζεται πως αριθμεί σήμερα περί τα 150 άτομα και παραμένει η μεγαλύτερη ομάδα μεσογειακής φώκιας, όμως να τέτοιο φαινόμενο θα μπορούσε να αφανίσει όλον τον εναπομείναντα πληθυσμό.

Διατήρηση και προστασία

Σημαντικό βήμα για την προστασία της μεσογειακής φώκιας και των βιοτόπων της αποτέλεσε η ανακήρυξη της περιοχής των Βορείων Σποράδων σε προστατευόμενη και η ίδρυση του Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Αλοννήσου Βορείων Σποράδων (ΕΘΠΑΒΣ). Καθοριστική υπήρξε η συμβολή της μη κερδοσκοπικής, μη κυβερνητικής οργάνωσης ΜOm /Εταιρία για τη Μελέτη και Προστασία της Μεσογειακής Φώκιας στην οργάνωση και λειτουργία δραστηριοτήτων όπως η ενημέρωση του κοινού και η παρακολούθηση της κατάστασης του πληθυσμού της Μεσογειακής φώκιας, σε συνεργασία με τις αρμόδιες αρχές. Σύμφωνα με τα στοιχεία του οργανισμού, τουλάχιστον 55 διαφορετικά ενήλικα ζώα έχουν αναγνωριστεί να συχνάζουν στην περιοχή του θαλάσσιου πάρκου, ενώ υπολογίζεται γεννιούνται άλλα οχτώ τον χρόνο.

Μέρος της δράσης της MOm είναι η ευαισθητοποίηση και ενημέρωση των ντόπιων κατοίκων και ψαράδων όπως και η διάσωση και περίθαλψη άρρωστων, τραυματισμένων και ορφανών ζώων. Γι αυτόν τον λόγο δημιούργησε το Κέντρο Περίθαλψης Μεσογειακής Φώκιας στην Αλόννησο, το οποίο είναι το μοναδικό στη Μεσόγειο και λειτουργεί σε συνδυασμό με το δίκτυο διάσωσης και συλλογής πληροφοριών της MOm. Εκεί φιλοξενούνται μόνο τα νεογέννητα, κατά κύριο λόγο, ορφανά φωκάκια που χωρίστηκαν από τη μητέρα τους, συνήθως λόγω καιρικών συνθηκών. Η περίθαλψη των μεγαλύτερων ζώων γίνεται επί τόπου. Το δε Δίκτυο Διάσωσης και Συλλογής Πληροφοριών (RINT) βασίζεται σε μέλη από όλη την Ελλάδα, κατά πλειοψηφία μη ειδικούς, που αποστέλλουν τακτικά πληροφορίες και ενημέρωση από τις παράκτιες και νησιωτικές περιοχές.

Η Ελλάδα ετοιμάζεται να κηρύξει μια δεύτερη περιοχή στο Αιγαίο ως προστατευόμενο θαλάσσιο πάρκο με έναν από τους κύριους στόχους της πράξης αυτής την «προστασία και διατήρηση του σημαντικού πληθυσμού της απειλούμενης με εξαφάνιση Μεσογειακής φώκιας Monachus monachus»[13]. Θα ονομάζεται Περιφερειακό Θαλάσσιο Πάρκο Βόρειας Καρπάθου, νήσου Σαρίας και των Αστακιδονησίων (Π.Θ.Π.Β.Κ.Σ.Α) και θα περιλαμβάνει τις ήδη υπάρχουσες Ειδικές Ζώνες Διατήρησης (ΕΖΔ) Καρπάθου-Σαρίας και Αστακιδονησίων του Δικτύου Natura 2000.

Φώκια της αποικίας του Λευκού Ακρωτηρίου εν πλω

Το άλλο θαλάσσιο πάρκο της χώρας είναι το Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Ζακύνθου στο Ιόνιο Πέλαγος. Με βάση τα στοιχεία του WWF που πραγματοποίησε συστηματική καταγραφή πληθυσμού της φώκιας το 1991, βρίσκουνε καταφύγιο στην περιοχή 14-18 άτομα. Πρόκειται για το μεγαλύτερο γνωστό πληθυσμό στο Ιόνιο.

Μαζί με τις δύο περιοχές στην Τουρκία, στη Φώκαια της Σμύρνης και στην Επαρχία της Μερσίνης, είναι τα μοναδικά προστατευόμενα καταφύγια της φώκιας στη μεσόγειο. Η ΜΚΟ SAD-DAFAG που δραστηριοποιείται στην περιοχή υπολογίζει τον αριθμό των ζώων σε περίπου 100.

Στον Ατλαντικό υπάρχει η προστατευόμενη περιοχή στα νησιά Ντεζέρτας της Μαδέρας, όπου φαίνονται ενθαρρυντικά σημάδια ανάκαμψης μετά από έντονες προσπάθειες προστασίας εκ μέρους της πορτογαλικής διαχειριστικής αρχής, και ο αριθμός έχει ανέβει στις 25-35 φώκιες. Νοτιότερα, στο Λευκό Ακρωτήρι το Μαροκινό Ναυτικό περιπολεί τη ζώνη όπου απαγορεύεται η αλιεία με σκοπό να μειωθεί η βασική αιτία θανάτου της φώκιας, τα δίχτυα των ψαράδων, και να διασωθεί η μεγαλύτερη ομάδα μεσογειακής φώκιας που αριθμεί 130 άτομα.

Ιδιαίτερη σημασία του είδους

Ως ο ανώτερος θηρευτής της περιοχής της, είναι ένας σημαντικός κρίκος στην τροφική αλυσίδα και μπορεί για το λόγο αυτό να θεωρηθεί ως δείκτης υγείας του θαλάσσιου περιβάλλοντος. Η προστασία της φώκιας σημαίνει επί της ουσίας προστασία ολόκληρου του θαλάσσιου οικοσυστήματος, ενώ η εξαφάνισή της αποτελεί ταυτόχρονα προοίμιο για την υποβάθμιση του. Πρόσφατες μελέτες μάλιστα δείχνουν ότι η ύπαρξη των ανώτερων θηρευτών στα θαλάσσια οικοσυστήματα είναι πολύ σημαντική για την σταθερότητά τους από οικολογική άποψη.

Monachus -monachus

Μετά από 25 εκατομμύρια χρόνια απειλείται όσο ποτέ – Κατοικεί στον πλανήτη γη εδώ και 25 εκατομμύρια χρόνια και αυτή τη στιγμή απειλείται με εξαφάνιση. Ο λόγος για τη μεσογειακή φώκια Μοναχός.

Η Monachus -monachus σύμφωνα με το λατινικό της όνομα, είναι ένα από τα 3 είδη θαλάσσιας φώκιας. Εμφανίστηκε κάποτε στην Μεσόγειο θάλασσα και τον Ατλαντικό, ενώ τα άλλα δύο είδη στον Ειρηνικό και την Καραϊβική. Αντιπροσωπεύουν το μοναδικό γένος φώκιας στις θερμές θάλασσες. Ωστόσο ο λαός μας, εδώ και εκατοντάδες χρόνια έχει έρθει σε επαφή με το συγκεκριμένο θηλαστικό, ενώ μάλιστα η σχέση των Ελλήνων και της φώκιας χάνεται στα βάθη των αιώνων και μπερδεύεται ακόμη και με τους μύθους. Μάλιστα η φώκια της Μεσογείου έδωσε το όνομα της σε δυο αρχαίες ελληνικές πόλεις, την Φώκαια της Αττικής και την αποικία της στην Μικρά Ασία με το ίδιο όνομα. Μέχρι τον 15ο αιώνα ο πληθυσμός τους ήταν μεγάλος και γινόταν συστηματική θήρευση. Σήμερα υπολογίζεται ότι απομένουν περίπου 500 άτομα του είδους.

Εικοσιπέντε εκατομμύρια χρόνια η μεσογειακή φώκια κατοικεί στον πλανήτη…. και ξαφνικά είναι είδος υπό εξαφάνιση. Τι έφταιξε και φτάσαμε σε αυτό το σημείο;

Οι πρώτες φώκιες εμφανίστηκαν στην Τηθύα Θάλασσα πριν από 20 περίπου εκατομμύρια χρόνια. Οι φώκιες, δεν ήταν τα πρώτα θηλαστικά που εμφανίστηκαν στο νερό. Είχαν προηγηθεί οι φάλαινες και τα δελφίνια, αρκετά εκατομμύρια χρόνια πριν. Οι πρόγονοι της φώκιας, πριν να εξελιχθούν σε ζώα της θάλασσας, ήταν τετράποδα θηλαστικά της ξηράς και ανήκαν στην Τάξη των Σαρκοφάγων. Επομένως οι σημερινές φώκιες συγγενεύουν με ορισμένα από τα σημερινά σαρκοφάγα ζώα. Ορισμένοι επιστήμονες πιστεύουν πως συγγενεύουν με τις αρκούδες και τους σκύλους και άλλοι με τους ασβούς και τις νυφίτσες. Η μεσογειακή φώκια (Monachus monachus) ήταν γνωστή στους λαούς της Μεσογείου από τα αρχαία χρόνια και έπαιξε πολύ σημαντικό ρόλο στους μύθους, τους θρύλους, την οικονομία, την ιατρική και τις επιστήμες τους. Η αρχαιότερη αναφορά για μεσογειακή φώκια εμφανίζεται στην Οδύσσεια. Ο Όμηρος περιγράφει τις φώκιες να λιάζονται στις παραλίες ή να ξαπλώνουν μέσα σε κουφωτές σπηλιές. Εκτός από τον Όμηρο και άλλοι αρχαίοι συγγραφείς, όπως ο Αριστοφάνης, ο Πλούταρχος, ο Αριστοτέλης, ο Ηρόδοτος κ.ά. ανάφεραν τη μεσογειακή φώκια στα κείμενά τους. Ο Αριστοτέλης ήταν ο πρώτος που την περιέγραψε επιστημονικά στο βιβλίο του ”Περί Ζώων Ιστορίαι”.

Οι μεσογειακές φώκιες δεν άρχισαν να λιγοστεύουν από τη μια μέρα στην άλλη. Παρακολουθώντας την πορεία τους στο χρόνο, μέσα από ανασκαφές και αρχαία κείμενα, μαθαίνουμε πως ήδη οι παλαιολιθικοί άνθρωποι τις χρησιμοποιούσαν για το δέρμα και το κρέας τους. Δεν σκότωναν όμως μεγάλους αριθμούς από φώκιες παρά μόνο όσες τους χρειάζονταν για να ζήσουν. Έτσι, δεν δημιούργησαν πρόβλημα στους πληθυσμούς τους. Κατά τους αρχαίους χρόνους, το κυνήγι της μεσογειακής φώκιας για τη γούνα, το λίπος και το κρέας της συνεχίστηκε, και πάλι σε μικρούς αριθμούς, κυρίως από τους πιο φτωχούς ανθρώπους. Η μεγάλη συρρίκνωση του πληθυσμού της φαίνεται ότι ξεκίνησε κατά τους Ρωμαϊκούς χρόνους όπου το εμπόριο γύρω από τη μεσογειακή φώκια αναπτύχθηκε έντονα και ολόκληρα κοπάδια φώκιας εξολοθρεύτηκαν. Έτσι, τον 3ο-4ο μ.Χ. αιώνα οι μεσογειακές φώκιες είχαν ήδη μειωθεί πολύ. Τους τελευταίους αιώνες, το εμπόριο άρχισε σιγά σιγά να μειώνεται και να εμφανίζονται άλλοι κίνδυνοι που φτάνουν μέχρι τις μέρες μας. Η πιο σημαντική απειλή που αντιμετωπίζει σήμερα η Monachus monachus είναι ο ανταγωνισμός της με τους ψαράδες, επειδή προκαλεί ζημιές στα δίχτυα και τα παραγάδια τους και παίρνει τα ψάρια. Ο λόγος που το κάνει αυτό είναι γιατί δυσκολεύεται να βρει αρκετή τροφή επειδή τα μεγάλα αλιευτικά καΐκια όπως είναι τα γρι-γρι και οι ανεμότρατες, μαζεύουν καθημερινά τεράστιες ποσότητες ψαριών με αποτέλεσμα να μειώνεται η διαθέσιμη τροφή λόγω της υπεραλίευσης.

Άλλες απειλές είναι:

• Η αλλοίωση και η προοδευτική καταστροφή των παράκτιων συστημάτων, και κατά συνέπεια των διαθέσιμων ενδιαιτημάτων του είδους, λόγω των αυξανόμενων ανθρώπινων δραστηριοτήτων (βιομηχανία, τουρισμός)

• Τυχαίοι θάνατοι φώκιας σε αλιευτικά εργαλεία (πνιγμός από ασφυξία)

• Η ρύπανση του θαλάσσιου περιβάλλοντος

• Τυχαία γεγονότα, όπως εμφάνιση ιού / ασθένειας μέσα σε ένα πληθυσμό

• Στην Ελλάδα σε ποια σημεία μπορούμε να συναντήσουμε τη μεσογειακή φώκια;

Παρόλη τη μείωση του πληθυσμού της, στην Ελλάδα φιλοξενούμε το μεγαλύτερο πληθυσμό μεσογειακής φώκιας παγκοσμίως! Αυτό συμβαίνει γιατί έχουμε πολλές ακτές (15.000 χλμ.) και πάνω από 9.000 νησιά, ερημονήσια και βραχονησίδες με πολλές σπηλιές.

Υπολογίζεται ότι ο παγκόσμιος πληθυσμός της Monachus monachus είναι 500-600 άτομα από τα οποία τα 250-300 ζουν στις Ελληνικές θάλασσες. Στη χώρα μας οι φώκιες εξαπλώνονται σχεδόν παντού. Μεγαλύτερη προτίμηση όμως έχουν στις Βόρειες Σποράδες, την Κάρπαθο και την Κίμωλο με την Πολύαιγο. Αυτό δεν είναι τυχαίο. Εκεί φαίνεται πως έχουν βρει ησυχία, καθαρές θάλασσες και κατάλληλες σπηλιές για να γεννήσουν και να μεγαλώσουν τα μικρά τους.

Η μεσογειακή φώκια, όπως και όλα τα θαλάσσια θηλαστικά, ζει σε υγιείς θάλασσες. Όπου δηλαδή υπάρχουν θαλάσσια θηλαστικά σημαίνει ότι οι θάλασσες αυτές είναι καθαρές και υγιείς. Επειδή τα θαλάσσια θηλαστικά είναι ανώτεροι θηρευτές, συσσωρεύουν στο σώμα τους ρυπαντές από όλο το τροφικό πλέγμα, έτσι η υγεία τους επηρεάζεται και τελικά η υποβάθμιση του θαλάσσιου περιβάλλοντος γίνεται ορατή μέσα από τη μείωση των πληθυσμών των θαλάσσιων θηλαστικών

Η μεσογειακή φώκια είναι κομμάτι της βιοποικιλότητας. Αυτό σημαίνει ότι όπως όλοι οι οργανισμοί έτσι και η μεσογειακή φώκια έχει τον δικό της συγκεκριμένο ρόλο και σκοπό. Όλοι οι οργανισμοί είναι αλληλένδετοι, άρα η οποιαδήποτε επέμβαση στις μεταξύ τους σχέσεις, μπορεί να έχει καταστροφικές και συχνά μη αναστρέψιμες συνέπειες.

Πως αντιδρούμε σε περίπτωση “τυχαίας” συνάντησης μας με μια μεσογειακή φώκια;

Γενικά: Στην περίπτωση που συναντήσουμε μεσογειακή φώκια είτε στη θάλασσα είτε σε κάποια ακτή δεν πλησιάζουμε το ζώο και δεν το ενοχλούμε. Ειδικά προς το τέλος του καλοκαιριού πρέπει να είμαστε ιδιαίτερα προσεκτικοί αν δούμε θηλυκή φώκια με το νεογέννητο μικρό της, γιατί αν ενοχληθεί και νιώσει απειλή πιθανόν να εγκαταλείψει το μικρό της, το οποίο δε θα μπορέσει να επιβιώσει μόνο του στη συνέχεια

Είδα φώκια. Τι πρέπει να κάνω;

• Σε περίπτωση που συναντήσεις μια φώκια ζωντανή, νεκρή ή τραυματισμένη σε κάποια παραλία, η MOm ζητάει την βοήθειά σου για να συγκεντρώσει πληροφορίες για την κατάσταση του ζώου

• Είναι σημαντικό να γνωρίζεις τι πρέπει να κάνεις για να είσαι και εσύ και η φώκια ασφαλείς, ακολουθώντας τις παρακάτω οδηγίες:

• Μείνε τουλάχιστον 30 μέτρα μακριά από το σημείο που βρίσκεται η φώκια και πάντα πίσω από τις προειδοποιητικές πινακίδες, κορδέλες ή κώνους του Λιμεναρχείου που πιθανόν να έχουν τοποθετηθεί γύρω από το ζώο. Προσπάθησε να μην κάνεις θορύβους κοντά στη φώκια, μην πετάς άμμο, πέτρες και άλλα αντικείμενα προκειμένου να της τραβήξεις την προσοχή. Όπως κάθε άγριο ζώο, απαιτεί ησυχία, απόσταση και σεβασμό για την καλύτερη δυνατόν παρατήρησή του. Μην βρέχεις τη φώκια. Αν είναι έξω από το νερό θέλει να παραμείνει στεγνή.

• Δεν πρέπει ποτέ να ταΐζεις τη φώκια, είτε στη στεριά είτε στη θάλασσα.

• Μην εμποδίζεις την πρόσβαση της φώκιας προς τη θάλασσα και μην περνάς ποτέ πάνω ή δίπλα από το ζώο.

• Μην αφήνεις παιδιά να πλησιάζουν τη φώκια, μπορεί να τραυματιστούν εφόσον είναι απρόβλεπτη η συμπεριφορά της.

• Τα κατοικίδια ζώα θα πρέπει να απομακρυνθούν διότι είναι φορείς επικίνδυνων ασθενειών για τη μεσογειακή φώκια.

• Παρατήρησε με προσοχή το μέγεθος και το χρώμα της, και αν τυχόν φέρει στο σώμα της χαρακτηριστικά σημάδια ή έχει κάποιο σοβαρό τραυματισμό.　

• Έλα σε επαφή με το πλησιέστερο Λιμεναρχείο ή Λιμενική Αρχή για να αναφέρεις το περιστατικό και ειδοποίησε άμεσα τη MOm καλώντας στο: 210 5222 888

• Ειδοποίησε άμεσα ακόμα και αν το ζώο είναι νεκρό. Η νεκροψία του πιθανόν να δώσει πολύτιμα στοιχεία για τη διάσωση των υπόλοιπων αντιπροσώπων του απειλούμενου αυτού είδους.Σε περίπτωση που καλέσεις σε ώρες εκτός γραφείου ή μέρα αργίας, μπορείς να αφήσεις το μήνυμά σου (όνομα και τηλέφωνο επικοινωνίας) στον τηλεφωνητή, ο οποίος ελέγχεται σε τακτά χρονικά διαστήματα, όλο το 24ωρο. Μόλις λάβει την πληροφορία η Ομάδα Διάσωσης, θα επικοινωνήσει μαζί σου και θα κινητοποιηθεί άμεσα.

MOm Εταιρείας για τη Μελέτη και Προστασία της Μεσογειακής Φώκιας

Η MOm/ Εταιρεία για τη Μελέτη και Προστασία της Μεσογειακής Φώκιας, είναι μια Ελληνική Μη Κυβερνητική Περιβαλλοντική Οργάνωση εθνικής εμβέλειας που Ιδρύθηκε το 1988 και έκτοτε έχει συνεχή παρουσία σε εθνικό και διεθνές επίπεδο ως μία από τις πιο δραστήριες και αξιόπιστες Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις της Ελλάδας. Σκοπός της MOm είναι η προστασία των ελληνικών θαλασσών μέσω της προστασίας της απειλούμενης με εξαφάνιση μεσογειακής φώκιας. Στόχος η επιβίωση της Monachus monachus και ένα υγιές θαλάσσιο περιβάλλον για το σήμερα και το αύριο.

Από το 1996 η MOm είναι μέλος της IUCN (The World Conservation Union), της μεγαλύτερης οργάνωσης για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος στον κόσμο. Σήμερα, η MOm έχει περισσότερους από 8.500 υποστηρικτές σε Ελλάδα και εξωτερικό. Οι πόροι της προέρχονται από τις συνδρομές των υποστηρικτών, τη στήριξη ιδιωτικών φορέων και από επιλεγμένες συνεργασίες με φορείς της πολιτείας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Μια αφοσιωμένη ομάδα ανθρώπων διαφόρων ειδικοτήτων (βιολόγοι, ερευνητές, τεχνικοί πεδίου, εκπαιδευτικοί και άνθρωποι της επικοινωνίας) καθώς και εθελοντές, υλοποιούν ολοκληρωμένες δράσεις σε 5 βασικούς τομείς:

• Έρευνα

• Διάσωση και Περίθαλψη

• Προστασία και Διαχείριση

• Ενημέρωση και Ευαισθητοποίηση

• Εκπαίδευση για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη

• Επιστημονική έρευνα

• Οι ερευνητικές δράσεις γίνονται με ειδική άδεια έρευνας που εκδίδει το Υ.ΠΕ.Κ.Α.

Στόχοι:

Ο εντοπισμός, χαρτογράφηση και αξιολόγηση των βιοτόπων της μεσογειακής φώκιας. Μέχρι σήμερα έχουμε χαρτογραφήσει συνολικά 600 σπηλιές και 3500 χλμ ακτογραμμής.

Η καταγραφή της κατάστασης των πληθυσμών.

Η συλλογή νέων δεδομένων για τη βιολογία, οικολογία και συμπεριφορά του είδους. Τα νέα δεδομένα, τα οποία και χρησιμοποιούμε στον σχεδιασμό των μέτρων προστασίας, δημοσιεύονται σε έγκυρα επιστημονικά περιοδικά και παρουσιάζονται σε συνέδρια.

Το 2007 η MOm συνέταξε την αναφορά για τη κατάσταση του πληθυσμού της μεσογειακής φώκιας στην Ελλάδα, και από τότε καταθέτει κάθε χρόνο στα αρμόδια υπουργεία και φορείς την «ετήσια τεχνική έκθεση για τη κατάσταση του πληθυσμού της μεσογειακής φώκιας στην Ελλάδα», ενώ το 2009 διαμόρφωσε τη νέα «Εθνική Στρατηγική για την προστασία της μεσογειακής φώκιας στην Ελλάδα, για την περίοδο 2009 με 2015».

Εθνικό Δίκτυο Διάσωσης

Η MOm σχεδίασε και έθεσε σε λειτουργία από το 1990 το Εθνικό Δίκτυο Διάσωσης και Συλλογής Πληροφοριών για τη μεσογειακή φώκια, το οποίο αποτελεί το μοναδικό Εθνικό δίκτυο για την παρακολούθηση της κατάστασης των πληθυσμών του είδους και παρέχει μοναδικά στοιχεία σχετικά με τη βιολογία την οικολογία, την υγεία των πληθυσμών, τη γεωγραφική κατανομή και τις σημαντικές περιοχές αναπαραγωγής του είδος

Μέσω των μελών του, που σήμερα φτάνουν τις 2.000, συγκεντρώνονται συνεχώς δεδομένα απ’ όλη τη νησιωτική και παράκτια Ελλάδα, που αφορούν στην εμφάνιση νεογέννητων και τραυματισμένων ζώων που έχουν ανάγκη ανθρώπινης παρέμβασης για να επιβιώσουν, ή νεκρών στα οποία χρειάζεται να πραγματοποιηθεί νεκροψία. Το Δίκτυο Διάσωσης και Συλλογής πληροφοριών είναι το μοναδικό «εργαλείο» μέσω του οποίου μπορεί να εντοπιστούν έγκαιρα περιστατικά μαζικής θνησιμότητας του είδους δίνοντάς μας τη δυνατότητα για άμεση ανταπόκριση και αντιμετώπισή τους.

Από το 1991 μέχρι σήμερα έχουν καταγραφεί στη βάση περισσότερες από 4500 πληροφορίες εμφάνισης μεσογειακής φώκιας, η ομάδα διάσωσης της MOm έχει ανταποκριθεί σε 54 περιστατικά διάσωσης και έχει πραγματοποιήσει 120 νεκροψίες συντηρώντας έτσι τη μοναδική παγκοσμίως τράπεζα δειγμάτων μεσογειακής φώκιας με περισσότερα από 2000 δείγματα από 140 διαφορετικά ζώα.

Περίθαλψη

Το Κέντρο Περίθαλψης & Επανένταξης Φωκών λειτουργεί από το 1990 στην Αλόννησο στο Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Βορείων Σποράδων. Είναι το μοναδικό Κέντρο Περίθαλψης εξειδικευμένο για τη Monachus monachus στη Μεσόγειο. Το πρόγραμμα πραγματοποιείται με ειδική άδεια του Υ.ΠΕ.Κ.Α., με βάση συγκεκριμένα πρωτόκολλα και με τη συνεργασία του Marine Mammal Center στη Καλιφόρνια, της

Κτηνιατρικής Σχολής της Θεσσαλονίκης, και του πανεπιστημίου Erasmus της Ολλανδίας. Από το 1990 η ΜΟm καταθέτει στα υπουργεία και στους αρμόδιους φορείς λεπτομερή αναφορά της πορείας της περίθαλψης και ανταπόκρισης στη θεραπεία του ζώου. Μέχρι σήμερα 19 ζώα έχουν επιστρέψει υγιή στο φυσικό τους περιβάλλον.

Προστασία και Διαχείριση Προστατευόμενων Περιοχών

Η MOm συνέβαλε καθοριστικά στην ίδρυση, το σχεδιασμό και τη διαχείριση του Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκο Αλοννήσου – Β. Σποράδων (ΕΘΠΑΒΣ)

• Ένα πρόγραμμα LIFE-Φύση (B-4/3200/500) με τίτλο: “The Mediterranean Monk Seal in Greece: Conservation in Action” εκπονήθηκε την περίοδο 1997-1999 από τη MOm. Κύριο αποτέλεσμα του προγράμματος ήταν η εκπόνηση σχεδίων διαχείρισης για τρεις νέες περιοχές (Ειδικές Ζώνες Διαχείρισης), την περιοχή Κιμώλου-Πολυαίγου, στις Κυκλάδες, την περιοχή Βόρειας Καρπάθου-Σαρίας στα Δωδεκάνησα και την Ζάκυνθο στο Ιόνιο.

• Ένα δεύτερο πρόγραμμα LIFE-Φύση (LIFE00NAT/GR/7248) με τίτλο: “The Monk Seal: Conservation actions in two Greek NATURA 2000 sites”, εκπονήθηκε σε δύο από αυτές τις περιοχές, στην περιοχή της Κιμώλου-Πολυαίγου, στο νότιο Αιγαίο, και στην περιοχή της Βόρειας Καρπάθου- Σαρίας στα Δωδεκάνησα την περίοδο 2001-2004. Μια σημαντική εξέλιξη ήταν η ίδρυση το 2003, από το Υπουργείο Περιβάλλοντος του Φορέα Διαχείρισης της περιοχής Β. Καρπάθου-Σαρίας.

Επιπλέον, η Ελλάδα συμπεριέλαβε 61 διαφορετικές περιοχές της χώρας, ως σημαντικές για το είδος στο δίκτυο των Τόπων Κοινοτικής Σημασίας, σύμφωνα με την εφαρμογή της οδηγίας 92/43/EEC για την προστασία των φυσικών βιοτόπων και τη δημιουργία του Ευρωπαϊκού Δικτύου NATURA 2000.

Η MOm ενισχύει το έργο των Φορέων Διαχείρισης παραχωρώντας υλικοτεχνική υποδομή όπως εκθέματα και ταχύπλοο σκάφος.

Επίσης η MOm είναι μέλος των Φορέων Διαχείρισης από τη σύσταση τους και συνεργαζόμαστε με όλα τα εμπλεκόμενα μέλη για τη καθημερινή λειτουργία των προστατευόμενων περιοχών.

Ενημέρωση και ευαισθητοποίηση

Από το 1988 η MOm υλοποιεί ενημερωτικά προγράμματα και εκστρατείες ευαισθητοποίησης. Μέσα από το Καλοκαιρινό Εθελοντικό Πρόγραμμα Ενημέρωσης και Ευαισθητοποίησης, εκατοντάδες εθελοντές ενημερώνουν για τη μεσογειακή φώκια και τις ελληνικές θάλασσες στους, Σταθμούς και Κέντρα Ενημέρωσης σε διάφορα ελληνικά νησιά.

Περισσότεροι από 500.000 επισκέπτες νησιών μας έχουν ενημερωθεί για τη μεσογειακή φώκια.

Εκπαίδευση για τη βιώσιμη ανάπτυξη

Η Εκπαίδευση για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη ξεκίνησε το 1990, πραγματοποιείται από την Εκπαιδευτική Ομάδα της MOm και απευθύνεται τόσο σε παιδιά όσο και σε ενήλικες. Πάνω από 250.000 παιδιά έχουν συμμετάσχει σε περισσότερες από 2.000 παρουσιάσεις στα προγράμματα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης της MOm.

Τα παιδιά από μπορούν να αντλήσουν πληροφορίες και να υποστηρίξουν τις προσπάθειες σας; Μέσα από το εκπαιδευτική ιστοσελίδα της MOm www.monachoulis.gr που απευθύνεται σε παιδιά, εκπαιδευτικούς και γονείς. Τα παιδιά μέσα από την ιστοσελίδα μπορούν να γνωρίσουν τα πάντα για τη μεσογειακή φώκια, να διασκεδάσουν και να μάθουν μέσα από ποικίλες δραστηριότητες και παιχνίδια και να γίνουν μέλη στην ομάδα των συμμαχούληδων! “